Wykrywanie cyberzagrożeń i zapobieganie im

Każdy autor ma prawo do decydowania o tym, jak jego dzieło może być traktowane.

Jeśli nie zgadzam się z warunkami korzystania z utworu,

 Nie rozumiem ich lub ich nie znam,

Mam prawo nie korzystać z utworu.

Jan Kolouch

Termin piractwo internetowe jest terminem ogólnym, obejmującym przestępstwa naruszające prawa własności intelektualnej (bardzo często zawężane do praw autorskich). Dopiero wraz z upowszechnieniem się systemów komputerowych, a w szczególności Internetu, możemy mówić o masowym piractwie jako jednej z najbardziej rozpowszechnionych form cyberprzestępczości.

Naruszenie praw własności intelektualnej, w szczególności praw autorskich i praw pokrewnych, jest obecnie jednym z najbardziej palących problemów w środowisku technologii informacyjnych.

4.11.1.      Prawo własności intelektualnej

W odniesieniu do piractwa internetowego należy najpierw zdefiniować zagadnienie własności intelektualnej, w szczególności prawa autorskiego. Definicja ta jest niezbędna do zrozumienia różnicy między legalnym a nielegalnym postępowaniem osób działających w Internecie.

Prawo własności intelektualnej dotyczy dóbr o charakterze niematerialnym, tzw. dóbr niematerialnych, które są wynikiem działalności twórczej człowieka. Prawo to jest niezależne od substratu materialnego (może być zatem wykorzystywane w dowolnym czasie i w dowolnym miejscu na świecie), pod warunkiem, że jest niepowtarzalne, nie powtarzalne i wystarczająco oryginalne.

Prawo własności intelektualnej można podzielić na dwa obszary:

            1) Prawo autorskie (chroni m.in. oryginalne utwory literackie i artystyczne, kompozycje muzyczne, audycje telewizyjne, programy komputerowe, bazy danych, reklamy, multimedia itp.)

            2) Prawa przemysłowe (chroniące np. patenty na wynalazki, wzory, modele przemysłowe, znaki towarowe, pochodzenie geograficzne itp.)

Z punktu widzenia tematyki niniejszej monografii zajmę się przede wszystkim prawem autorskim i ingerencją w to prawo.

4.11.2.      Ramy legislacyjne

Ochrona praw autorskich zaczęła być po raz pierwszy poruszana na arenie międzynarodowej w XIX wieku, a do najważniejszych dokumentów prawnych dotyczących tej kwestii należą:

• Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych[1] (1886), która była następnie uzupełniana i zmieniana [1908 (Berlin), 1928 (Rzym), 1948 (Bruksela), 1967 (Sztokholm), 1971 (Paryż)]. Od 1967 r. jest ona administrowana przez WIPO (Światową Organizację Własności Intelektualnej).

 

Obraz 73 - Lista krajów. Państwa, które przyjęły Konwencję Berneńską, zaznaczono kolorem niebieskim.[2]

• Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, które jest jednym z załączników do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO) - zob. komunikat nr 191/1995 Coll., (TRIPS - Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights)[3]
• Międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych z 26 października 1961 r. (dekret nr 192/1964 Dz. U., zmieniony poprawką nr 157/1965 Dz. U.) - Konwencja rzymska[4]
• Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim Genewa 1996 z 20 grudnia 1996 r. (zob. komunikat nr 33/2002 Dz.U.), (WCT - WIPO Copyright Treaty)[5]
• Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o artystycznych wykonaniach i fonogramach Genewa 1996 z 20 grudnia 1996 r. (zob. komunikat nr 48/2002 Dz.U.), (WPPT - Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach).[6]
• Konwencja o ochronie producentów fonogramów przed nieuprawnionym zwielokrotnianiem ich fonogramów z dnia 29 października 1971 r. (zob. dekret 32/1985 Dz.U.) - Konwencja genewska[7]
• Powszechna konwencja o prawie autorskim, zrewidowana w Paryżu 24 lipca 1971 r. (zob. dekret nr 134/1980 Dz.U.) [8]
• Dyrektywa Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych,
• Dyrektywa Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw w zakresie własności intelektualnej związanych z prawem autorskim, z późniejszymi zmianami,
• Dyrektywa Rady 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych przepisów dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych prawu autorskiemu w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz przekazu kablowego,
• Dyrektywa Rady 93/98/EWG z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, z późniejszymi zmianami,
• Dyrektywa 96/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych,
• Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym,
• Dyrektywa 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki,
• Dyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej.
• Konwencja Rady Europy nr 185 o cyberprzestępczości.

4.11.3.      Ataki niestandardowe

Na określenie zjawiska naruszeń praw autorskich i praw pokrewnych w środowisku internetowym powstało kilka terminów. Najczęściej używane terminy to piractwo oprogramowania (w przypadku naruszania praw autorskich w odniesieniu do programów komputerowych) i piractwo audiowizualne (w przypadku naruszania praw autorskich do utworów audiowizualnych - muzyki i filmu). Jednak podstawą piractwa zarówno w przypadku oprogramowania, jak i materiałów audiowizualnych jest zawsze naruszenie praw autorskich lub praw pokrewnych.[9] Ogólnym terminem obejmującym piractwo oprogramowania i audiowizualne jest piractwo internetowe (czasem także komputerowe).

Wraz z masowym pojawieniem się Internetu przestępstwa przeciwko własności intelektualnej znacznie się nasiliły. Do najczęstszych przypadków naruszenia praw autorskich w cyberprzestrzeni należą:

-       rozpowszechnianie utworu za pomocą poczty elektronicznej, która jest najprostszym sposobem rozpowszechniania małych plików (w szczególności autorskich utworów literackich lub graficznych),

-       publikacja utworu na stronie internetowej bez zgody autora. Jest to kolejny bardzo prosty sposób na naruszenie praw autorskich. Publikowane są mniejsze pliki (pod względem rozmiaru danych), a to nielegalne zachowanie jest zwykle szybko wykrywane.

-       rozpowszechnianie utworu poprzez umieszczenie go na wyspecjalizowanym serwerze, z którego można go swobodnie pobrać (np. Megaupload, Rapidshare),

-       rozpowszechnianie pracy za pomocą sieci peer-to-peer (P2P). [10] Sieci te są w stanie przesyłać/współdzielić ogromne ilości danych (rzędu od kilku GB do kilkudziesięciu TB). To właśnie w tych sieciach dochodzi do najpoważniejszych naruszeń praw autorskich.

-       manipulowanie programami komputerowymi w celu pokonania środków technicznych podjętych przez właściciela praw autorskich w celu uniemożliwienia tworzenia kopii takich chronionych programów (crack),

-       rozpowszechnianie utworu za pośrednictwem nośników danych bezpośrednio wśród użytkowników (wypożyczanie i kopiowanie danych z płyt DVD, dysków twardych itp., sprzedaż nośników danych itp,)

-       wykonanie nagrania bezpośrednio w trakcie produkcji i jego późniejsze rozszerzenie (np. wykonanie zapisu wideo pracy filmowej bezpośrednio z ekranu) - tzw. camcording,

-       niedozwolona projekcja utworów audiowizualnych,

-       faktyczne zamówienie pracy przy komputerze. Program komputerowy korzysta ze szczególnej ochrony i nie jest możliwe sporządzanie kopii takiego utworu, nawet na własny użytek, bez zgody właścicieli praw autorskich w rozumieniu ustawy o prawie autorskim,

-       korzystanie z programu komputerowego z naruszeniem licencji,

-       i innych.

Do najczęstszych przejawów piractwa audiowizualnego należą w szczególności: nieuprawnione rozpowszechnianie utworów audiowizualnych za pośrednictwem sieci komputerowych, uzyskiwanie nagrań utworów filmowych bezpośrednio podczas seansów kinowych, a następnie "umieszczanie" ich do pobrania w cyberprzestrzeni, rozpowszechnianie oryginalnych nośników z utworami filmowymi lub muzycznymi z naruszeniem umowy licencyjnej, produkcja i rozpowszechnianie podrobionych oryginalnych utworów filmowych lub muzycznych oraz publiczne pokazy utworów filmowych z naruszeniem umowy licencyjnej. Ponadto czyny polegające na rozpowszechnianiu produktów oprogramowania, ingerencji w produkty oprogramowania, nielegalnej produkcji produktów oprogramowania oraz korzystaniu z produktów oprogramowania niezgodnie z umową licencyjną. Faktyczne nieuprawnione nabycie oprogramowania bez jego dalszego wykorzystania stanowi naruszenie praw autorskich.

Umieszczenie utworu (audiowizualnego lub oprogramowania) w cyberprzestrzeni (upload) spełnia znamiona rozpowszechniania utworu w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i (o ile nie zezwolił na to twórca lub inna osoba uprawniona) może być karalne na gruncie prawa karnego. Nieuprawnione korzystanie z utworu obejmuje również publikację linku do miejsca w cyberprzestrzeni, z którego można uzyskać utwór.

Jeśli chodzi o porównanie z ustawodawstwem zagranicznym, warto wspomnieć o francuskiej ustawie HADOPI,^[11] , która miała na celu ochronę przed piractwem internetowym. Na mocy tej ustawy utworzono specjalne biuro zajmujące się wykrywaniem nielegalnego pobierania materiałów chronionych prawem autorskim. Użytkownicy, którzy ściągali z Internetu muzykę i filmy bez płacenia za nie (z wyjątkiem utworów rozpowszechnianych bezpłatnie), otrzymywali trzykrotne ostrzeżenie, a jeśli nie zastosowali się do tych ostrzeżeń, dany urząd miał prawo odłączyć ich od Internetu na okres do jednego roku.^[12] Jednak nawet tak surowe prawo nie ograniczyło liczby nielegalnych pobrań utworów chronionych prawem autorskim. Jednocześnie zrodziło to szereg pytań dotyczących dopuszczalności ingerencji w podstawowe prawa i wolności człowieka bez decyzji sądu.^[13] Ustawa o HADOPI została uchylona 10 lipca 2013 r.

Termin "Warez" jest również często używany w odniesieniu do piractwa internetowego. Warez to po prostu forma piractwa komputerowego, w której technologia informatyczna jest jedynie środkiem przyspieszającym rozpowszechnianie nielegalnych kopii utworów chronionych prawem autorskim za pośrednictwem Internetu. Fora warezowe są obecnie wykorzystywane głównie do pobierania cracków i keygenów, ale także kompletnych, zmodyfikowanych programów, filmów i muzyki. Końcowy produkt sceny warezowej nazywany jest wydaniem. Aby chronić swoją prywatność, klienci forów warezowych korzystają z serwerów proxy i bouncerów, które maskują ich adres IP, zapobiegając w ten sposób ewentualnemu śledzeniu. Faktyczna komunikacja i składanie ofert na uwolnienia odbywa się w utworzonych w tym celu prywatnych pokojach w Internecie, do których dostęp mają tylko członkowie grupy.

Możliwości stosowania sankcji karnych w Republice Czeskiej

Udostępnianie plików, czy to w ramach magazynu, czy sieci P2P, może być karane na podstawie paragrafu 270 (Naruszenie praw autorskich, praw pokrewnych i praw do baz danych) lub paragrafu 231 (Posiadanie i przechowywanie urządzenia dostępowego i hasła do systemu komputerowego oraz innych tego typu danych) Kodeksu karnego.

Możliwości ścigania karnego w Polsce

Kwestie własności intelektualnej w Polsce zostały uregulowane w dwóch podstawowych aktach prawnych: ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawie Prawo własności przemysłowej.

Kodeks karny zawiera dwa artykuły dotyczące naruszania lub kradzieży własności intelektualnej:

Art. 115: 1. Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

Oraz art. 278 (kradzież)

§ 1. Kto zabiera cudzą rzecz ruchomą w celu przywłaszczenia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.