Wykrywanie cyberzagrożeń i zapobieganie im

Uważam, że jeśli chcemy zająć się kwestią cyberprzestępczości, należałoby przynajmniej ogólnie określić, co może wchodzić w zakres tego przestępstwa. Dlatego na zakończenie tego podrozdziału chciałbym przedstawić czytelnikowi kilka klasyfikacji cyberprzestępczości (lub przestępczości komputerowej) w ujęciu różnych norm prawnych, różnych autorów oraz organizacji zajmujących się zwalczaniem cyberprzestępczości. Chcę też pokazać, jak na tych klasyfikacjach opiera się pogląd na cyberprzestępczość.

1. Klasyfikacja zgodnie z Konwencją o cyberprzestępczości i Protokołem dodatkowym.

Konwencja o cyberprzestępczości dzieli cyberprzestępstwa na cztery kategorie:

1. przestępstwa przeciwko poufności, integralności i dostępności danych i systemów komputerowych,

2. przestępstwa komputerowe,

3. przestępstwa związane z treścią,

4. przestępstwa związane z naruszeniem praw autorskich i praw pokrewnych.

W protokole dodatkowym określono dodatkowe przestępstwa związane z cyberprzestrzenią:

1. rozpowszechnianie materiałów rasistowskich i ksenofobicznych za pośrednictwem systemów komputerowych,

2. groźby o podłożu rasistowskim i ksenofobicznym,

3. zniewagi o podłożu rasistowskim i ksenofobicznym,

4. zaprzeczanie, rażące minimalizowanie, aprobowanie lub usprawiedliwianie ludobójstwa lub zbrodni przeciwko ludzkości.

2. Klasyfikacja Komitetu Ekspertów ds. Przestępczości w Cyberprzestrzeni

Zgodnie ze Statutem Komisji Ekspertów ds. Przestępczości w Cyberprzestrzeni Rady Europy z 2000 r., cyberprzestępczość można podzielić na:

1) W zależności od pozycji komputera w czasie popełniania przestępstwa:

2.   W zależności od rodzaju przestępstwa:

3. Klasyfikacja według eEurope+

Dokument ten dzieli przestępstwa komputerowe na:

1. przestępstwa naruszające prywatność

2. przestępstwa związane z zawartością komputera

3. ekonomiczne

4.   Przestępstwa związane z własnością intelektualną[2]

4. Klasyfikacja przestępstw komputerowych według kryminologii

Porada i Konrad[3] dzielą przestępczość komputerową na pięć podstawowych grup.

1. Nieuprawniona ingerencja w dane wejściowe

2.   Nieuprawnione zmiany w przechowywanych danych

3.   Nieuprawnione instrukcje dotyczące obsługi komputera

4.   Nieuprawnione włamanie do komputera, systemu komputerowego i jego baz danych

5.   Ingerowanie w cudzy komputer, oprogramowanie i pliki oraz dane w bazach danych

5. Skupienie się Europolu na określonych rodzajach cyberprzestępstw według stopnia ich nasilenia

Europol przestrzega konwencji o cyberprzestępczości i stosuje się do zawartej w niej klasyfikacji przestępstw. Aby wspierać walkę z cyberprzestępczością i pomagać państwom członkowskim, w ramach Europolu utworzono europejskie centrum ds. walki z cyberprzestępczością (EC3)[4]. Zespół ten jasno zadeklarował zakres swoich kompetencji w walce z cyberprzestępczością i określił trzy punkty centralne (PR):

1. FP TERMINAL - oszustwo płatnicze. Grupa zajmująca się oszustwami internetowymi i udzielająca wsparcia w ich zwalczaniu.

2. FP Cyborg - Zbrodnie zaawansowane technologicznie. Grupa zajmująca się i zapewniająca wsparcie w różnych atakach cybernetycznych na infrastrukturę krytyczną[5] i systemy informatyczne. W szczególności ataki następujących typów: złośliwe oprogramowanie, oprogramowanie ransomware, hakerstwo, phishing, kradzież tożsamości itp.

3. Bliźniaki FP - wykorzystywanie seksualne dzieci. Grupa zajmująca się prowadzeniem dochodzeń w sprawie przestępstw związanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci i udzielająca wsparcia w tym zakresie.

6.   Klasyfikacja cyberprzestępstw według ich związku ze środowiskiem cyfrowym

Wraz z rozwojem cyberprzestępczości jako takiej, w ostatnich latach coraz częściej pojawia się pogląd, że cyberprzestępczość można postrzegać jako zachowania, które można określić jako "czyste" lub "czysto" cyberprzestępcze. Takim postępowaniem można objąć wyłącznie ataki cybernetyczne, które miały miejsce w cyberprzestrzeni, a ich celem i narzędziem był system komputerowy lub dane. Zazwyczaj ataki te mają charakter hakerski, DoS, DDoS, ataki na infrastrukturę krytyczną itp.

Inne przestępstwa popełniane w środowisku cyberprzestrzeni uważa się jedynie za przeniesienie "starych" lub "zwykłych" zachowań przestępczych do nowego środowiska cyfrowego.

Zgodnie z powyższym podziałem, cyberprzestępczość można rozumieć w następujący sposób:

7. Inne możliwe klasyfikacje cyberprzestępczości

Istnieje wiele innych sposobów klasyfikowania cyberprzestępczości, dlatego dla celów ilustracyjnych podajemy inne możliwe klasyfikacje cyberprzestępczości[6].

W tym miejscu pozwolę sobie również przedstawić klasyfikację, którą opracowałem na podstawie własnej wiedzy zdobytej głównie podczas interpretowania problematyki cyberprzestępczości na różnego rodzaju seminariach czy konferencjach.

W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że cyberprzestępczość można podzielić na trzy aspekty:

1. w zależności od częstotliwości (charakteru) ataków:

2.   W zależności od karalności wg prawa karnego:

3.   W zależności od stopnia tolerancji ze strony większości społeczeństwa:

--------------------

[1] Dostępne pod adresem: http://assembly.coe.int/documents/WorkingDocs/doc01/edoc9263.htm

Por. MATĚJKA, Michał. Przestępstwa komputerowe. Praga: Computer Press, 2002, s. 49.

[2] Więcej informacji na ten temat można znaleźć w: JIROVSKÝ, Václav. Cyberprzestępczość to nie tylko hakerstwo, cracking, wirusy i trojany bez tajemnic. Praga: Grada, 2007, s. 92.

[3] Więcej informacji: STRAUS, Jiří et al. Kryminalistyczna metodologia. Pilzno: Aleš Čeněk, 2006, s. 272-274.

[4] Zwalczanie cyberprzestępczości w erze cyfrowej. [online]. Dostępne pod adresem: https://www.europol.europa.eu/ec3

[5] Jeśli chodzi o definicję terminu infrastruktura krytyczna, w Republice Czeskiej (w przypadku cyberprzestrzeni) należy oprzeć się na ustawie o bezpieczeństwie cybernetycznym i o zmianach w powiązanych ustawach (ustawa o bezpieczeństwie cybernetycznym zwana dalej ustawą o cyberbezpieczeństwie). W rozdziale 2 lit. b) ustawy zdefiniowano termin "krytyczna infrastruktura informatyczna" oraz "element lub system elementów infrastruktury krytycznej".

Definicja krytycznej infrastruktury informatycznej opiera się na przepisach regulujących zarządzanie kryzysowe. Krytyczna infrastruktura informatyczna jest częścią infrastruktury krytycznej w rozumieniu ustawy nr 240/2000 Sb. o zarządzaniu kryzysowym i o zmianach niektórych ustaw (ustawa o kryzysie), z późniejszymi zmianami ("ustawa o kryzysie"). Aby system lub usługa informatyczna oraz sieć łączności elektronicznej mogły zostać włączone do krytycznej infrastruktury informatycznej, muszą spełniać kryteria definicyjne infrastruktury krytycznej oraz element infrastruktury krytycznej określone w ustawie o kryzysie, a także kryteria przekrojowe i sektorowe określone w rozporządzeniu rządu nr 432/2010 Sb. w sprawie kryteriów określania elementu infrastruktury krytycznej.

W kryteriach sektorowych dotyczących wyznaczania elementu infrastruktury krytycznej, pkt VI. "Systemy łączności i informacji", punkt G.: obszar bezpieczeństwa cybernetycznego. Określa on sektorowe kryteria wyznaczania danego systemu informatycznego, usługi lub sieci łączności elektronicznej jako krytycznej infrastruktury informatycznej.

Definicja ta dotyczy jednak tylko obszaru cyberbezpieczeństwa. Ogólnie rzecz biorąc, infrastrukturę krytyczną można zdefiniować w następujący sposób:

1.  Infrastruktura krytyczna oznacza element infrastruktury krytycznej lub system elementów infrastruktury krytycznej, których zakłócenie funkcjonowania miałoby poważny wpływ na bezpieczeństwo państwa, zabezpieczenie podstawowych potrzeb życiowych ludności, zdrowie ludzi lub gospodarkę państwa.

2.   Element infrastruktury krytycznej oznacza budynek, urządzenie, zasób lub infrastrukturę publiczną określone zgodnie z kryteriami przekrojowymi i sektorowymi zawartymi w rozporządzeniu rządu Republiki Czeskiej nr 432/2010 Sb. w sprawie kryteriów określania elementu infrastruktury krytycznej.

3.   Kryterium przekrojowym dla wyznaczenia elementu infrastruktury krytycznej jest aspekt:

[6] Por. PROSISE, Chris i Kevin MANDIVA. Incident response & computer forensics, second ed. Emeryville: McGraw-Hill, 2003, s. 22ff.

Ponadto, np. Cyberprzestępczość. [online]. Dostępne pod adresem:  http://www.britannica.com/EBchecked/topic/130595/cybercrime/235699/Types-of-cybercrime; id.

[7] Przez analogię rozumie się objęcie przypadku, który nie został wyraźnie wymieniony w ustawie karnej, podobnym przepisem ustawowym wymienionym w ustawie. W odróżnieniu od wykładni rozszerzającej, w analogii stosuje się przepis, który ze względu na swoje znaczenie nie ma zastosowania do sprawy będącej przedmiotem subsumcji. Wykładnia rozszerzająca jest dokonywana zgodnie z celem prawa karnego i w jego granicach, natomiast analogia przekracza te wyobrażone granice. Analogię stosuje się w celu wypełnienia luk w prawie. Dotyczy ona przypadków, których ustawodawca nie uregulował normą prawną. W warunkach Republiki Czeskiej nie może być ona wykorzystywana na niekorzyść (na szkodę) sprawcy (in malam partem).

Więcej informacji można znaleźć na stronie NOVOTNÝ, František, Josef SOUČEK et al. Prawo karne. 3. wydanie rozszerzone. Pilzno: Aleš Čeněk, 2010, s. 83.